Θεωρούμε πώς όλα είναι γνωστά — αν όχι σε μας, τουλάχιστο
σε κάποιον ειδικό, πού έργο του είναι να γνωρίζει όσα δεν ξέρουμε εμείς. Στην πραγματικότητα, το να έχεις απορίες σε φέρνει σε δύσκολη θέση, αποτελεί δείγμα πνευματικής κατωτερότητας. Ακόμα και τα παιδιά σπάνια δείχνουν κατάπληξη ή τουλάχιστο καμώνονται πώς τίποτα δεν τα εκπλήσσει.
Και όσο μεγαλώνουμε, τόσο χάνουμε την ικανότητα να απορούμε. Αυτό πού μας φαίνεται σαν το πιο σημαντικό, είναι να έχουμε πάντα την κατάλληλη απάντηση. Και συγκριτικά, το να θέτουμε την κατάλληλη ερώτηση θεωρείται ολότελα ασήμαντο.
Η στάση αυτή αποτελεί προφανώς έναν από τους λόγους
που τα όνειρα μας, ένα από τα πιο αινιγματικά φαινόμενα
τής ζωής, πολύ λίγο μας κάνουν να απορούμε και να θέτουμε
ερωτήματα. "Όλοι βλέπουμε όνειρα. Δεν καταλαβαίνουμε
τα όνειρά μας, και ωστόσο δείχνουμε σαν να μη συμβαίνει
τίποτα το παράξενο με τα κοιμισμένα πνεύματα μας, παράξενο
τουλάχιστο σε σύγκριση με τις λογικές, θεληματικές
πράξεις του μυαλού μας όταν είμαστε ξύπνιοι.
Όταν δεν κοιμόμαστε, είμαστε δραστήρια, λογικά όντα,
πρόθυμοι να κάνουμε κάποια προσπάθεια να αποκτήσουμε όσα
επιθυμούμε και έτοιμοι να υπερασπίσουμε τούς εαυτούς
μας από κάθε επίθεση. Ενεργούμε και παρατηρούμε. Βλέπουμε τα πράγματα του εξωτερικού κόσμου, αν όχι όπως είναι,
τουλάχιστο με τέτοιο τρόπο, πού να μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε.
Παράλληλα όμως στερούμαστε φαντασίας ·— και σπάνια — εκτός αν είμαστε παιδιά ή ποιητές — ή φαντασία μας προχωράει πέρα από το να αναπαράγει τις ιστορίες και τα γεγονότα πού αποτελούν μέρος τής πραγματικής μας εμπειρίας. Είμαστε αποτελεσματικοί αλλά κάπως νωθροί.Ονομάζουμε τον τομέα τής καθημερινής μας παρατήρησης «πραγματικότητα» και είμαστε περήφανοι για το «ρεαλισμό» μας και για την εξυπνάδα μας να τα καταφέρνουμε.
Όταν κοιμόμαστε, μεταφερόμαστε σε μια άλλη μορφή ύπαρξης.
Ονειρευόμαστε. Επινοούμε ιστορίες πού δε συνέβησαν ποτέ καί πού μερικές φορές δεν έχουν κανένα προηγούμενο
στην πραγματικότητα πού να προλέγει πώς θα συμβούν. "Άλλοτε είμαστε ο ήρωας και άλλοτε ο κακός. "Άλλοτε βλέπουμε τις πιο όμορφες σκηνές και είμαστε ευτυχισμένοι.Συχνά καταλαμβανόμαστε από αφάνταστο τρόμο. "Όποιο όμως ρόλο κι αν παίζουμε στα όνειρα, είμαστε έ μ ε ι ς οι συγγραφείς τους, είναι δικό μ α ς το όνειρο, εμείς επινοήσαμε την πλοκή του.
Τα περισσότερα όνειρά μας έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: δεν ακολουθούν τούς νόμους τής λογικής πού διέπουν τη σκέψη μας στον ξύπνιο. Οι κατηγορίες τού χώρου και του χρόνου παραμελούνται. Αυτούς πού έχουν πεθάνει τους βλέπουμε ζωντανούς. Τα γεγονότα πού βλέπουμε τώρα, διαδραματίστηκαν
πολλά χρόνια πριν. Ονειρευόμαστε πώς δύο γεγονότα έγιναν ταυτόχρονα, ενώ στην πραγματικότητα ενδέχεται να μην έγιναν τον ίδιο χρόνο. Δίνουμε πολύ λίγη προσοχή στους νόμους τού χώρου. Μας είναι πολύ απλό να μεταφερθούμε σ’ ένα λεπτό σε πολύ μακρινό τόπο, να είμαστε ταυτόχρονα σε δυο τόπους, να συγχωνεύουμε δυο πρόσωπα σε ένα ή να μετατρέπουμε ξαφνικά το ένα πρόσωπο σε άλλο. Πραγματικά στα όνειρά μας γινόμαστε δημιουργοί όπου ο χρόνος και ο χώρος, πού περιορίζουν όλες τις δραστηριότητες τού σώματός μας, δεν έχουν ισχύ. Κάτι άλλο παράξενο πού συμβαίνει με τα όνειρά μας είναι πώς έρχονται στο νου μας γεγονότα και πρόσωπα πού δεν τα είχαμε σκεφτεί για χρόνια και πού, στον ξύπνιο μας, ποτέ δε θα τα θυμόμασταν. Ξαφνικά παρουσιάζονται στα όνειρά μας σα να ήταν γνωριμίες πού περνούσαν απ’ τη σκέψη μας πολλές φορές. Στην κοιμισμένη ζωή μας φαίνεται να συλλαμβάνουμε τον απέραντο χώρο τής εμπειρίας και της μνήμης πού στην καθημερινή ζωή μας δεν ξέρουμε πώς υπάρχει. Ωστόσο, παρόλες αυτές τις παράξενες ιδιότητες, τα όνειρά
μας είναι πραγματικά για μας ενώ ονειρευόμαστε. Είναι τόσο πραγματικά άσο κάθε εμπειρία πού έχουμε στην ξύπνια ζωή μας. Στα όνειρά μας δεν υπάρχει το «σα να ήταν». Το όνειρο είναι φρέσκια, πραγματική εμπειρία, με την έννοια ακόμη, πώς θέτει δυο ερωτήματα: Τι είναι πραγματικότητα;
Πώς ξέρουμε ότι αυτό πού ονειρευόμαστε δεν είναι πραγματικό
και αυτό πού νιώθουμε στον ξύπνιο μας είναι πραγματικό; Αυτό το εξέφρασε με θαυμαστό τρόπο ένας Κινέζος ποιητής: «Ονειρεύτηκα χτες βράδυ πώς ήμουν πεταλούδα και τώρα δεν ξέρω αν είμαι άνθρωπος πού ονειρεύτηκε πώς ήταν πεταλούδα ή ίσως πεταλούδα πού ονειρεύτηκε πώς ήταν άνθρωπος».
Όλες αυτές οι έντονες, ζωντανές εμπειρίες τής νύχτας, όχι μόνο εξαφανίζονται όταν ξυπνάμε, αλλά ακόμα νιώθουμε μεγάλη δυσκολία προσπαθώντας να τις θυμηθούμε. Τις περισσότερες απλούστατα τις ξεχνάμε, τόσο ολοκληρωτικά, που ακόμα ούτε πού θυμόμαστε πώς ζήσαμε σ’ αυτό τον άλλο κόσμο. Μερικά πράγματα τα θυμόμαστε αμυδρά την ώρα πού ξυπνάμε, αλλά σε μια στιγμή όλα έχουν λησμονηθεί. Πολύ λίγα τα θυμόμαστε, και γι’ αυτά ακριβώς μιλάμε όταν λέμε «είδα ένα όνειρο». Σάμπως φιλικά ή εχθρικά πνεύματα να μας είχαν επισκεφτεί το χάραμα και ξαφνικά εξαφανίστηκαν.Δύσκολα θυμόμαστε την ύπαρξή τους, ή ως ποιο βαθμό ασχοληθήκαμε μ’ αυτά.Το πιο εκπληκτικό απ’ όλα όσα αναφέραμε ως τώρα είναι πιθανό ή ομοιότητα των προϊόντων τής δημιουργικότητας μας στον ύπνο μας με τις πιο αρχαίες δημιουργίες του ανθρώπου — τούς μύθους.
Στην πραγματικότητα δε μας προκαλούν μεγάλη έκπληξη
οι μύθοι. Αν έχουν γίνει σεβαστοί και έχουν ενσωματωθεί
στη θρησκεία μας, τούς αναγνωρίζουμε συμβατικά και επιφανειακά
την ιδιότητα να αποτελούν μέρος τής σεβάσμιας παράδοσης. Αν όμως δεν έχουν μια τέτοια παραδοσιακή εγκυρότητα, τους θεωρούμε παιδικές εκφράσεις των σκέψεων τού ανθρώπου πριν να φωτιστεί από την επιστήμη. Πάντως, αγνοούμενοι, περιφρονούμενοι ή σεβαστοί, οι μύθοι νιώθουμε πως ανήκουν σε ένα κόσμο ολοκληρωτικά ξένο στη σκέψη μας. Ωστόσο παραμένει το γεγονός ότι πολλά από τα όνειρα μας μοιάζουν, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο, με τούς μύθους, και εμείς, ενώ θεωρούμε τούς μύθους παράξενους και απόμακρους στον ξύπνιο μας, έχουμε την ικανότητα να δημιουργούμε αυτά τα μυθικά δημιουργήματα στον ύπνο μας.
Στους μύθους συμβαίνουν επίσης δραματικά γεγονότα πού
δεν μπορούν να συμβούν σ’ ένα κόσμο πού τον κυβερνούν οι
νόμοι τού χώρου και τού χρόνου. Ο ήρωας αφήνει το σπίτι
του και τη χώρα του για να σώσει τον κόσμο ή εγκαταλείπει
την αποστολή του για να ζήσει στην κοιλιά ενός κήτους. Πεθαίνει
και ξαναγεννιέται. Το μυθικό πουλί καίγεται και αναγεννιέται
από τις στάχτες του, ομορφότερο από πριν.
Φυσικά οι διάφοροι λαοί δημιουργούν διαφορετικούς μύθους,
ακριβώς όπως οι διάφοροι άνθρωποι ονειρεύονται διαφορετικά
όνειρα. Αλλά μ’ όλες αυτές τις διαφορές, όλοι οι
μύθοι και όλα τα όνειρα έχουν ένα κοινό, είναι όλοι «γραμμένοι» στην ίδια γλώσσα, τη σ υ μ β ο λ ι κ ή γ λ ώ σ σ α . Οι μύθοι των Βαβυλωνίων, των Ινδών, των Αιγυπτίων, των Εβραίων, των Ελλήνων είναι γραμμένοι στην ίδια γλώσσα με τούς μύθους των Άσάντι ή τών Τρουκέζων. Τα όνειρα εκείνων πού ζουν σήμερα στη Νέα Υόρκη ή το Παρίσι είναι όμοια με τα γνωστά μας όνειρα ανθρώπων πού έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν στην Αθήνα ή την Ιερουσαλήμ. Τα όνειρα τού αρχαίου και τού σύγχρονου ανθρώπου είναι γραμμένα στην ίδια γλώσσα των μύθων, πού οι συγγραφείς τους έζησαν στην αυγή τής ιστορίας.
Η συμβολική γλώσσα είναι μια γλώσσα όπου οι εσωτερικές
εμπειρίες, τα εσωτερικά αισθήματα και οι εσωτερικές σκέψεις εκφράζονται σα να ήταν αισθητές εμπειρίες, γεγονότα του εξωτερικού κόσμου είναι μια γλώσσα με λογική διαφορετική
από τη συμβατική γλώσσα πού μιλάμε στην καθημερινή μας ζωή, μια λογική στην οποία διέπουσες κατηγορίες δεν είναι ο χρόνος και ο χώρος αλλά ή ένταση και ο συνειρμός, είναι ή μόνη παγκόσμια γλώσσα πού έχει δημιουργήσει το ανθρώπινο γένος, ίδια για όλους τους πολιτισμούς και σ’ ολόκληρη τη διάρκεια τής ιστορίας. Είναι μια γλώσσα με τη δική της, θα λέγαμε, γραμματική και σύνταξη , μια γλώσσα πού πρέπει να την καταλαβαίνουμε για να μπορούμε να καταλαβαίνουμε τη σημασία των παραμυθιών, των μύθων και των ονείρων. Ωστόσο τη γλώσσα αυτή την έχει ξεχάσει ο σύγχρονος άνθρωπος. Όχι όταν κοιμάται, αλλά και όταν είναι ξύπνιος. Είναι σημαντικό να καταλαβαίνουμε αυτή τη γλώσσα και στον ξύπνιο μας; Για τούς ανθρώπους του παρελθόντος πού ζούσαν στους μεγάλους πολιτισμούς τής Ανατολής και της Δύσης δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία σχετικά με την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Για τούς ανθρώπους αυτούς οι μύθοι και τα όνειρα συγκαταλέγονταν ανάμεσα στις πιο σημαντικές εκφράσεις του πνεύματος μια γλώσσα πού πρέπει να την καταλαβαίνουμε για να
μπορούμε να καταλαβαίνουμε τη σημασία των παραμυθιών,
των μύθων και των ονείρων.Για τους ανθρώπους αυτούς οι μύθοι και τα όνειρα συγκαταλέγονταν ανάμεσα στις πιο σημαντικές εκφράσεις του πνεύματος, και η αδυναμία κατανόησης τους ισοδυναμούσε με αγραμματοσύνη. Μόλις πριν από μερικές εκατονταετίες ή στάση αυτή άλλαξε στο δυτικό πολιτισμό. Στην καλύτερη περίπτωση, τούς μύθους τούς θεωρούσαν αφελή κατασκευάσματα του προεπιστημονικού πνεύματος, πού δημιουργήθηκαν πολύ πριν ο άνθρωπος κάνει τις μεγάλες ανακαλύψεις του σχετικά με τη φύση και μάθει μερικά μυστικά για την κυριαρχία της.Τα όνειρα δεινοπάθησαν πολύ περισσότερο κάτω από την κρίση του σύγχρονου διαφωτισμού. Τα θεωρούσαν καθαρή ανοησία πού δεν άξιζε την προσοχή των αναπτυγμένων νθρώπων. Αυτοί ήταν πολύ απασχολημένοι με σπουδαίες υποθέσεις, όπως ή κατασκευή μηχανών, και θεωρούσαν τους εαυτούς τους «ρεαλιστές» γιατί δεν έβλεπαν τίποτ’ άλλο από την πραγματικότητα των αντικειμένων πού μπορούσαν να κατακτήσουν και να χρησιμοποιήσουν. Ρεαλιστές που έχουν μια ιδιαίτερη λέξη για κάθε τύπο αυτοκινήτου, αλλά μονάχα μια λέξη, αγάπη», για να εκφράσουν τα πιο πολυποίκιλα είδη συναισθηματικής εμπειρίας.Έπειτα, αν όλα τα όνειρα μας ήταν ευχάριστες φαντασμαγορίες όπου εκπληρώνονται οι επιθυμίες τής καρδιάς μας, θα νιώθαμε πολύ περισσότερο φιλικά απέναντι τους. Πολλά όμως απ’ αυτά μας αφήνουν σε μια παράδοξη κατάσταση.
Συχνά είναι εφιάλτες από τούς οποίους ξυπνάμε νιώθοντας
ευγνωμοσύνη όταν διαπιστώνουμε πώς ήταν όνειρα. "Άλλα,
πού δεν είναι εφιάλτες, είναι ενοχλητικά για άλλους λόγους.
( Δεν ταιριάζουν με το πρόσωπο που έχουμε τη βεβαιότητα
πώς είμαστε στην καθημερινή μας ζωή. Ονειρευόμαστε ότι μισούμε ανθρώπους πού πιστεύουμε ότι τούς αγαπάμε, ότι αγαπάμε κάποιον πού νομίζουμε πως δεν έχει ενδιαφέρον για μας. Ονειρευόμαστε πώς είμαστε φιλόδοξοι ενώ έχουμε την πεποίθηση πώς είμαστε σεμνοί. Ονειρευόμαστε πως υποκύπτουμε και υποτασσόμαστε, ενώ νιώθουμε περηφάνια για την ανεξαρτησία μας.Χειρότερο άπ’ όλα είναι πώς εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να καταλάβουμε τα όνειρά μας, ενώ πιστεύουμε πώς στον ξύπνιο μας μπορούμε να καταλάβουμε το καθετί πού θα βάλουμε στο μυαλό μας. ' Ωστόσο,
αντί αυτό να αποτελεί συντριπτική απόδειξη για τούς περιορισμούς
της κατανόησης μας, κατηγορούμε τα όνειρά μας
πώς είναι δίχως νόημα.
Στη στάση απέναντι στους μύθους και τα όνειρα έχει σημειωθεί
μια βαθιά αλλαγή στις τελευταίες δεκαετίες. Ή αλλαγή αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο έργο τού Φρόυντ. Ξεκινώντας με τον περιορισμένο σκοπό να βοηθήσει το νευρωτικό ασθενή να αντιληφθεί τα αίτια τής αρρώστιας του,ο Φρόυντ προχώρησε στη μελέτη του ονείρου σαν καθολικού ανθρώπινου φαινομένου, πού είναι το ίδιο και για τον ασθενή και για τον υγιή. Διαπίστωσε πως τα όνειρα ουσιαστικά δεν ήταν διαφορετικά από τούς μύθους και τα παραμύθια και ότι για να καταλάβεις τη γλώσσα των πρώτων έπρεπε να καταλάβεις τη γλώσσα των δεύτερων. Και το έργο των ανθρωπολόγων έριξε νέο φως πάνω στους μύθους. Έγινε ή
συλλογή και ή μελέτη των μύθων και μερικοί πρωτοπόροι
στον τομέα αυτό, όπως ο Γ. Γ. Μπαχόφεν, πέτυχαν να ρίξουν
νέο φως στην προϊστορία τού ανθρώπου.Αλλά ή μελέτη των μύθων και των ονείρων εξακολουθεί να βρίσκεται στα πρώτα της βήματα. 'Υποφέρει από διάφορες αδυναμίες. Μία άπ’ αυτές είναι ένας κάποιος δογματισμός και μια ακαμψία, αποτέλεσμα των ισχυρισμών των διάφορων
ψυχαναλυτικών σχολών, πού ή καθεμιά τους επιμένει
πώς μόνο αυτή κατέχει την αληθινή κατανόηση τής συμβολικής
γλώσσας. Έτσι χάνουμε από τα μάτια μας την πολύπλευρη
δομή τής συμβολικής γλώσσας και προσπαθούμε να την
προσαρμόσουμε στην προκρούστεια κλίνη ενός και μόνο είδους
σημασίας.
Μία άλλη αδυναμία είναι ότι ή ερμηνεία των ονείρων εξακολουθεί
να θεωρείται σωστή μόνο όταν εφαρμόζεται από τον ψυχίατρο στη θεραπεία των νευρωτικών. Πιστεύω απεναντίας ότι ή συμβολική γλώσσα είναι ή μόνη ξένη γλώσσα πού πρέπει να μάθει ο καθένας μας. Η κατανόησή της μας φέρνει σε επαφή με μια από τις πιο σπουδαίες πηγές σοφίας, τις πηγές τού μύθου, και μας φέρνει σε επαφή με τα βαθύτερα στρώματα τής δικής μας προσωπικότητας. Στην πραγματικότητα μας βοηθάει να κατακτήσουμε ένα επίπεδο εμπειρίας πού είναι ιδιαίτερα ανθρώπινο, επειδή είναι ένα επίπεδο
κοινό για ολόκληρη την ανθρωπότητα, τόσο σε περιεχόμενο
όσο και σε μορφή. Το Ταλμούδ λέει: «Τα όνειρα που δεν ερμηνεύτηκαν μοιάζουν με επιστολές πού δεν ανοίχτηκαν». Πραγματικά, και τα όνειρα και οι μύθοι αποτελούν σπουδαία επικοινωνία (μηνύματα) από τούς εαυτούς μας για τούς εαυτούς μας. Αν δεν καταλαβαίνουμε τη γλώσσα πού γράφονται, χάνουμε πάρα πολλά απ’ όσα γνωρίζουμε και λέμε στους εαυτούς μας
στις ώρες εκείνες και δεν ασχολούμαστε με το πώς θα χρησιμοποιήσουμε τον εξωτερικό κόσμο.
Έριχ Φρομ " Η ξεχασμένη Γλώσσα" (Εκδόσεις Μπουκουμάνη)
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου
Άφησε το σχόλιο σου