Η εμπιστοσύνη ως αξία: χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο για τις κοινωνικές μας επαφές

Η εμπιστοσύνη έχει πολύ μεγάλη αξία σε μια κοινωνία: από ένα απλό ραντεβού με κάποιον που μας ενδιαφέρει μέχρι κάθε εμπορική συμφωνία, η δυνατότητα να εμπιστευτούμε καθορίζει το αν θα δεχτούμε να συμμετέχουμε σε οποιαδήποτε “κοινωνική συναλλαγή”. Το αίσθημα εμπιστοσύνης όμως δεν εμφανίζεται αυθαίρετα. Εδώ και αιώνες βασίζουμε την πίστη μας στους άλλους στα κοινά μας σημεία: η φυλή, η οικογένεια, η θρησκεία, ο τόπος διαβίωσης κλπ. είναι πτυχές της ζωής οι οποίες μας συνδέουν με άλλους (ή μας χωρίζουν!) και συντελούν στη δημιουργία ενός αμοιβαίου, στοιχειώδους έστω, αισθήματος εμπιστοσύνης. Το πρόβλημα με αυτά τα κριτήρια είναι ότι το άτομο έχει ελάχιστη ως καθόλου δυνατότητα να τα καθορίσει. Έτσι, κάποιος  μπορεί να δυσκολεύεται στις κοινωνικές επαφές του λόγω της καταγωγής του ενώ κάποιος άλλος μπορεί να χαίρει εμπιστοσύνης που δεν του αξίζει, λόγω της καλής φήμης της οικογενείας του. Χάρη στο διαδίκτυο όμως, ένα νέο είδος εμπιστοσύνης έχει εμφανιστεί τελευταία: η εμπιστοσύνη σε ένα προσωπικό online προφίλ. Περίπου στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 εμφανίστηκαν οι πρώτες ιστοσελίδες μέσω των οποίων μπορούσαν να πραγματοποιηθούν συναλλαγές (εμπορικές ή όχι) μεταξύ ατόμων. Ψηφιακές πλατφόρμες, δηλαδή, που συνέδεαν ανθρώπους που είχαν κάτι να προσφέρουν με άλλους που το είχαν ανάγκη. Μια από τις πρώτες και πιο χαρακτηριστικές είναι το eBay1 το οποίο δημιουργήθηκε το 1995 ως μια πλατφόρμα μέσω της οποίας οποιοσδήποτε θα μπορούσε να αγοράσει και να πουλήσει μεταχειρισμένα αντικείμενα σε άλλους ιδιώτες οπουδήποτε στον κόσμο. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το Couchsurfing2 το οποίο δημιουργήθηκε λίγο πριν το 2000 και μέσω του οποίου ταξιδιώτες μπορούν να γνωρίζουν ντόπιους εκεί που ταξιδεύουν με σκοπό να συνδεθούν καλύτερα με τον τόπο στον οποίο βρίσκονται ή και να φιλοξενηθούν.

1 http://www.ebay.com

2 http://couchsurfing.org/

Τέτοιες υπηρεσίες διαμοιρασμού και κοινής χρήσης πόρων εμφανίζονται έκτοτε συνεχώς, με το “κίνημα” να περιγράφεται συνοπτικά ως συνεργατική κατανάλωση και να χαρακτηρίζεται το 2010 από το περιοδικό ΤΙΜΕ ως μια από τις σημαντικότερες ιδέες της χρονιάς 3 .

Εν έτει 2013 μπορεί κανείς να μοιραστεί στο διαδίκτυο από αυτοκίνητα, εργαλεία και κατοικίες μέχρι μωρουδιακά είδη και κοσμήματα. Πλεονέκτημα αυτής της μορφής κατανάλωσης είναι ότι επιτρέπει την πιο αποδοτική αξιοποίηση πόρων οι οποίοι υποχρησιμοποιούνται.

Σκεφτείτε, για παράδειγμα, πόσες ώρες την ημέρα παραμένει παρκαρισμένο το αυτοκίνητό σας ενώ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από ένα γείτονά ο οποίος το έχει ανάγκη για να “πεταχτεί” κάπου. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπορούμε να αγοράζουμε λιγότερα και συνεπώς να παράγουμε και λιγότερα, με ότι θετικές συνέπειες έχει αυτό για το φυσικό περιβάλλον. Ένα ακόμα αποτέλεσμα, και αυτό που μας ενδιαφέρει πιο πολύ σ’ αυτό το άρθρο, είναι ότι μέσω αυτών των δικτύων δημιουργούνται κοινωνικές επαφές μεταξύ αγνώστων. Οι χρήστες των υπηρεσιών συνεργατικής κατανάλωσης δημιουργούν σε αυτές ένα, δημόσιο και ορατό στους άλλους χρήστες, online προφίλ: συμπληρώνουν το όνομά τους, ανεβάζουν μια φωτογραφία τους και προσθέτουν κατά περίπτωση άλλα στοιχεία που τους αφορούν.

Για παράδειγμα, στην υπηρεσία BlaBlaCar4 , μέσω της οποίας μπορούμε να βρούμε κάποιον για να συνταξιδέψουμε με το αυτοκίνητό του, θα ήταν χρήσιμο και ασφαλές να γνωρίζουμε τις πινακίδες του αυτοκινήτου και τον αριθμό τηλεφώνου του οδηγού. Ωστόσο, το στοιχείο του προφίλ που συνεισφέρει περισσότερο στο αίσθημα ασφάλειας είναι οι κριτικές που έχει λάβει ο χρήστης από άλλους χρήστες της υπηρεσίας τους οποίους γνώρισε σε παλιότερες συναλλαγές του. Η κριτική γίνεται δημόσια, είναι ορατή στο προφίλ και σε αυτή δεν μπορεί να παρέμβει ο κάτοχος του προφίλ για να την αλλοιώσει προς όφελός του. Έτσι, για παράδειγμα, δύο άγνωστοι που ήρθαν σε επαφή μέσω του Couchsurfing καλούνται μετά τη γνωριμία τους να γράψουν μια δημόσια κριτική ο ένας για τον άλλο. Κατ’ αυτό τον τρόπο, οποιοσδήποτε μελλοντικός επισκέπτης κάποιου από αυτά τα προφίλ έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει αν μπορεί να εμπιστευτεί τον συγκεκριμένο χρήστη πριν κάνει το βήμα να επικοινωνήσει μαζί του. Αυτό ενισχύει το αίσθημα ασφάλειας στα πλαίσια της κοινότητας των μελών της υπηρεσίας και διευκολύνει τη δημιουργία επαφών μεταξύ των χρηστών

Οι κριτικές τις οποίες συγκεντρώνουμε συμμετέχοντας στα online κοινωνικά

δίκτυα διαμοιρασμού και κοινής χρήσης πόρων δημιουργούν την online φήμη μας (reputation). Πρόκειται για δεδομένα διάσπαρτα στις διάφορες διαδικτυακές υπηρεσίες τα οποία αποδεικνύουν ότι είμαστε αξιόπιστα άτομα γιατί έχουμε υπάρξει επανειλημμένα “εντάξει” στις συναλλαγές που κάναμε με άλλους ανθρώπους, αγνώστους με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή μέσω του ίντερνετ. Ο κάθε χρήστης μπορεί να έχει μερικές δεκάδες “συστάσεις” από άλλους σχετικά με το πόσο καλός υπήρξε σε δεδομένες κοινωνικές συναλλαγές. Σαν οικοδεσπότης, σαν συνταξιδιώτης ή απλά όταν δανείστηκε κάποιο εργαλείο από κάποιον και το επέστρεψε στην ώρα του και σε καλή κατάσταση. Σε αυτά τα δεδομένα μπορούν να προστεθούν και στοιχεία που αφορούν τη συνεισφορά μας σε online κοινότητες, όπως για παράδειγμα το Stack Exchange ή το Quora ή διάφορες άλλες κοινότητες συζητήσεων στις οποίες συμμετέχουμε επώνυμα. Από την ανάγκη να αξιοποιήσουμε την online φήμη μας, η οποία βρίσκεται κατακερματισμένη στους διάφορους λογαριασμούς μας στο διαδίκτυο, προέκυψαν υπηρεσίες που συγκεντρώνουν τα παραπάνω δεδομένα και τα αναδεικνύουν, προβάλλοντας σε (ακόμα) ένα ψηφιακό προφίλ τις “επιδόσεις αξιοπιστίας” μας.

Το Trustcloud5 (και άλλες παρόμοιες υπηρεσίες) συνδέεται με τους λογαριασμούς μας στις υπηρεσίες στις οποίες συμμετέχουμε, συγκεντρώνει τις “επιδόσεις” μας και, αφού τις ζυγίσει βάσει κριτηρίων σημαντικότητας, τις αθροίζει σε ένα συγκεντρωτικό “σκορ αξιοπιστίας”.
Εκτός από την online συμπεριφορά μας, χρησιμοποιούνται και κριτήρια που αφορούν την offline παρουσία μας, όπως το να

3 http://is.gd/Hmm4LG
4 http://www.blablacar.com/
5 http://trustcloud.com/

έχουμε επιβεβαιωμένη (μέσω του Trustcloud) ταχυδρομική διεύθυνση, αριθμό τηλεφώνου κ.α. Όλες αυτές οι πληροφορίες δεν είναι απαραίτητα δημοσίως ορατές, απλώς η συγκεκριμένη υπηρεσία διαβεβαιώνει εκ μέρους μας ότι τις έχει ελέγξει και ισχύουν. Παρόμοια είναι η υπηρεσία IDentité Numérique6 από την La Poste, την εταιρεία των γαλλικών ταχυδρομείων. Δημιουργούμε ένα online λογαριασμό με το όνομά μας και έπειτα κανονίζουμε με τον τοπικό ταχυδρόμο να μας επισκεφτεί για να επιβεβαιώσει την ταυτότητά μας. Έτσι δημιουργείται μια σύνδεση μεταξύ της online και της offline ταυτότητάς μας. Τον online λογαριασμό μπορούμε στη συνέχεια να τον χρησιμοποιήσουμε σε συνεργαζόμενες υπηρεσίες για να κάνουμε συναλλαγές με άλλους ανθρώπους, διευκολύνοντας τους έτσι να μας εμπιστευτούν. Η δυνατότητα δημιουργίας σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ αγνώστων έχει πολύ μεγάλη αξία για την κοινωνία. Σημαίνει, πρακτικά, ότι μπορούμε δυνητικά να γνωριστούμε, να συναλλαχθούμε, να συνεργαστούμε, με οποιονδήποτε γύρω μας, έχοντας ένα αίσθημα ασφάλειας. Επιπλέον, με περισσότερους “αξιόπιστους” στο περιβάλλον μας μπορούμε να κάνουμε πιο αποδοτική χρήση των πόρων τους οποίους διαθέτουμε, με το να τους μοιραζόμαστε με άλλους έχοντας λιγότερο φόβο απώλειας ή ζημιών. Έτσι κάνουμε πιο πολλές κοινωνικές επαφές και γνωρίζουμε τους ανθρώπους γύρω μας. Το διαδίκτυο δημιουργεί ένα τρίτο χώρο μεταξύ online και offline εντός του οποίου αναπτύσσονται σχέσεις εμπιστοσύνης τις οποίες μεταφέρουμε αμφίδρομα μεταξύ αυτών των χώρων. Το αίσθημα εμπιστοσύνης είναι τόσο ισχυρό που, σύμφωνα με έρευνα του BlaBlaCar, οι χρήστες της υπηρεσίας εμπιστεύονταν άλλους χρήστες με συμπληρωμένο προφίλ περισσότερο απ’ όσο θα εμπιστεύονταν το γείτονά τους7 .

Στην πρώτη δεκαετία του (εμπορικά διαθέσιμου σε ιδιώτες) ίντερνετ αντιμετωπίζαμε την πρόκληση του πως θα κάνουμε τους ανθρώπους να το χρησιμοποιήσουν, να συνδεθούν, να “σερφάρουν”. Τη δεύτερη δεκαετία, αφού πλέον είχε συνδεθεί ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού, η πρόκληση ήταν το τι θα κάνουν όλοι αυτοί οι χρήστες. Τότε εμφανίστηκαν τα πρώτα blogs, το YouTube και γενικά οι υπηρεσίες μέσω των οποίων μοιραζόμασταν περιεχόμενο με άλλους χρήστες του διαδικτύου. Τώρα που πλέον διανύουμε την τρίτη δεκαετία του ίντερνετ, στην οποία κυριαρχούν τα κοινωνικά δίκτυα, η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι πως θα χρησιμοποιήσουμε τις διασυνδέσεις που έχουμε κάνει online για να συνδεθούμε με άλλους ανθρώπους offline.


6 https://www.idn.laposte.fr/
7 Βέβαια, τι λέει αυτό για τις γειτονιές μας;

Ωστόσο, το ζήτημα της εμπιστοσύνης μεταξύ αγνώστων στο διαδίκτυο δημιουργεί κάποιους πολύ ενδιαφέροντες προβληματισμούς. Αν οι πρόσφατες αποκαλύψεις για την παρακολούθηση της online δραστηριότητας μας από την NSA (και ποιος ξέρει ποιες ακόμα υπηρεσίες) μας έμαθαν κάτι, είναι ότι δεν μπορούμε να εμπιστευόμαστε τυφλά τους κολοσσούς του διαδικτύου ότι θα ενεργούν πάντα προς όφελός μας. Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για κάτι τόσο σημαντικό όπως οι κοινωνικές μας επαφές. Ένα από τα θέματα που προκύπτουν είναι ο έλεγχος των δεδομένων μας. Παράγουμε καθημερινά από την ηλεκτρονική μας παρουσία ένα τεράστιο όγκο πληροφορίας που μας αφορά. Επιλέγοντας να χρησιμοποιήσουμε τη μία ή την άλλη υπηρεσία παραχωρούμε, σε μερικές εταιρείες, πληροφορίες που αφορούν τις κοινωνικές μας επαφές, δηλαδή πληροφορίες που αφορούν πλέον, όχι απλώς τις μουσικές μας προτιμήσεις ή το που πήγαμε διακοπές αλλά το σημαντικότερο ίσως κομμάτι τις ανθρώπινης εμπειρίας, τις σχέσεις μας με τους άλλους. Το ερώτημα είναι, τις παραχωρούμε ανεπιστρεπτί; Με το πρόσχημα της εμπειρίας χρήστη πολλές εταιρείες του διαδικτύου (ιδιαίτερα τα κοινωνικά δίκτυα) βρίσκονται σε μια συνεχή πορεία νησιδοποίησης προσπαθώντας να κρατήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τους χρήστες τους στο δικό τους περιβάλλον για να αυξάνουν την αξία των προβαλλόμενων διαφημίσεων. Μετατρέπονται δηλαδή σε κλειστούς χώρους η σύνδεση μεταξύ των οποίων είναι ολοένα και πιο δύσκολη, ασύνδετες νησίδες με δεδομένα από τη ζωή μας. Αν σε 10 χρόνια το Facebook πάψει να υπάρχει, θα μπορέσουμε να μεταφέρουμε το κοινωνικό μας γράφημα σε μια άλλη υπηρεσία; Αν το Trustcloud πάψει να υπάρχει, τι θα απογίνει η online φήμη μας; Η φορητότητα των δεδομένων μας είναι απαραίτητη. Επιπλέον, οι υπηρεσίες που συμμετέχουν στον τομέα της online εμπιστοσύνης πρέπει να λειτουργούν με διαφάνεια. Αρκετά στοιχεία συμμετέχουν στο “σκορ αξιοπιστίας” καθώς η εμπιστοσύνη έχει πολλές διαφορετικές πτυχές. Είναι διαφορετικό κάποιος να είναι καλός οδηγός από το να είναι καλός οικοδεσπότης. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες του αλγορίθμου που υπολογίζει το συγκεκριμένο “σκορ” στις “υπηρεσίες εμπιστοσύνης” που χρησιμοποιούμε. Πρέπει να μπορούμε να εμπιστευτούμε αυτούς που μας προτείνουν ποιους να εμπιστευτούμε και επιπλέον να νιώθουμε σιγουριά ότι το σύστημα είναι στιβαρό και δεν μπορεί να το “κοροϊδέψει” κάποιος εις βάρος μας. Κι αν είμαστε άτυχοι και μας εξαπατήσει κάποιος που τον εμπιστευτήκαμε από την online φήμη του, ποιος τελικά ευθύνεται; Η online φήμη, βέβαια, δομείται με δεδομένα από γνωριμίες με άλλους ανθρώπους οπότε υπάρχουν αρκετές δικλείδες ασφαλείας (θα πρέπει να μας εξαπατήσει πολύς κόσμος ταυτόχρονα), υπάρχει, όμως, κανένα σύστημα χωρίς σφάλματα; Και τι θα απογίνει σε αυτό που αποκαλούμε ένστικτο; Με το να βασίζουμε, στο μέλλον, σε ηλεκτρονικές υπηρεσίες τις κοινωνικές μας επαφές κινδυνεύουμε να χάσουμε την ικανότητά μας να προστατεύουμε μόνοι μας τον εαυτό μας: να κρίνουμε τους ανθρώπους, να ανοιγόμαστε, να κάνουμε λάθος, να μαθαίνουμε. Όταν γνωρίζουμε κάποιον, βέβαια, σχεδόν πάντα κάνουμε μια πληροφορημένη επιλογή, έστω κι αν είναι ένα μόνο βλέμμα ή δυο κουβέντες που ανταλλάζουμε όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι online φορείς εμπιστοσύνης είναι απλώς εργαλεία και γι’ αυτό πρέπει να τα χρησιμοποιούμε ως τέτοια. Οδεύουμε σε μια εποχή στην οποία οι διασυνδέσεις μεταξύ της online και της offline εμπειρίας μας θα είναι αδιόρατες. Είναι, γι’ αυτό, απαραίτητο να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την ψηφιακή μας παρουσία. Παράγουμε καθημερινά ένα τεράστιο όγκο δεδομένων που αφορούν ολοένα και περισσότερες πτυχές της ζωής μας και ένα μεγάλο ποσοστό αυτών αφορά τις κοινωνικές μας επαφές. Η εμπιστοσύνη είναι ένα από τα πιο δημιουργικά αισθήματα που μπορούμε να έχουμε προς άλλους ανθρώπους, αφού μας δίνει την δυνατότητα να συνδεθούμε και να συνεργαστούμε απεριόριστα, και το διαδίκτυο μπορεί να μας υποστηρίξει στη δημιουργία τέτοιων αισθημάτων. Τον έλεγχο όμως αυτού του “κεφαλαίου” έχουν αυτή τη στιγμή οι εταιρείες που μεσολαβούν μεταξύ μας στο διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα και οι υπηρεσίες που συγκεντρώνουν τη διαδικτυακή φήμη μας. Χρειαζόμαστε διαδικτυακές υπηρεσίες κατανεμημένες, ελεύθερες και ανοιχτού κώδικα, τις οποίες να μπορούμε να συνδημιουργούμε και να ελέγχουμε γιατί το να χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο για τις κοινωνικές μας επαφές είναι αρκετά σημαντικό για να το αφήσουμε στα χέρια τρίτων.

του Δημήτρη Τζώρτζη*

O Δημήτρης Τζώρτζης είναι εκπρόσωπος της διαδικτυακής υπηρεσίας Sharetribe (http://sharetribe.com/), με την οποία μπορούμε να δημιουργήσουμε online χώρους για να μοιραστούμε πόρους με άλλους ανθρώπους στις κοινότητες μας. Επίσης συμμετέχει στο OuiShare (http:// ouishare.net/), μια παγκόσμια κοινότητα (σχεδιαστών, επιχειρηματιών, ερευνητών, hackers και ένα σωρό άλλων) οι οποίοι συνεργάζονται για να επιταχύνουν τη στροφή προς μια πιο συνεργατική οικονομία. Είναι περίεργος (μεταξύ άλλων) για το πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για να σπάσουμε τον πάγο μεταξύ αγνώστων, να συνδεθούμε ξανά με τους ανθρώπους γύρω μας και να αυξήσουμε την κοινωνική μας νοημοσύνη.]

Share on Facebook Share on Twitter Share on Google Plus

About Απέναντι Όχθη